روش تدریس فعال چیست؟
روش تدریس فعال، در واقع روش تدریسِ دانش‌آموز-محور است که در آن، مسئولیت یادگیری بر عهده خود دانش‌آموزان قرار داده می‌شود.
در روش تدریس فعال، معلم در نقش یک تسهیلگر و هدایت‌کننده ظاهر می‌شود که مسیر آموزش و یادگیری را برای دانش‌آموزان هموار می‌کند. در این حالت، به جای ارائه یک طرفه اطلاعات، از روش‌هایی استفاده می‌شود که دانش‌آموزان را به مشارکت و همکاریِ بیشتر در فرآیند یادگیری ترغیب می‌کند.
مزایای روش تدریس فعال
استفاده از روش تدریس فعال مزایای بسیار زیادی دارد که ما در این بخش، تنها به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
روش تدریس فعال باعث افزایش انگیزه و مشارکت دانش‌آموزان می‌شود و به یادگیری مؤثر، عمیق و ماندگار مطالب منجر می‌شود.
در روش تدریس فعال، دانش آموز همزمان با یادگیری مطالب درسی، روش‌های استدلال، مذاکره، بحث و گفتگو، متقاعد کردن، حل مساله، همکاری و تعامل با دیگران را نیز می‌آموزد (لانیال لاکروکس، ۱۳۸۳).
روش تدریس فعال باعث افزایش اعتماد به نفس و مسئولیت پذیریِ دانش‌آموزان می‌شود.
روش تدریس فعال منجر به افزایش ارتباط و تعاملات دانش‌آموز با معلم و سایر همکلاسی‌ها خواهد شد. همین موضوع کلاس درس را به محیطی پویا و جذاب برای دانش‌آموزان تبدیل می‌کند.
در روش تدریس فعال، دانش‌آموزان با کار تیمی آشنا می‌شوند. در حین انجام کار تیمی متوجه می‌شوند که برای موفقیت خود باید به موفقیت سایر اعضای تیم کمک کنند.
از نظر دانش‌آموزان، معلمی که از شیوه‌های یادگیری فعال استفاده می‌کند، منصف‌تر از معلمی است که از این شیوه‌ها استفاده نمی‌کند. در نتیجه دانش‌آموزان، به این دسته از معلمان علاقه بیشتری دارند. همچنین به کارگیری روش‌های فعال تدریس، تمایل دانش‌آموزان را برای حضور در مدرسه افزایش می‌دهد (دیوید جانسون، ۲۰۰۹).
تفاوت روش تدریس فعال با روش تدریس غیرفعال
در این بخش به برخی از تفاوت‌های روش تدریس فعال (active teaching) و روش تدریس غیر فعال (passive teaching) می‌پردازیم.
در روش تدریس فعال، دانش‌آموزان به طور مستقیم در فرآیند آموزش و یادگیری مشارکت دارند. اما در روش تدریس غیرفعال، اطلاعات به صورت یک طرفه از طریق معلم در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد.
روش تدریس غیر فعال، معلم-محور و روش تدریس فعال دانش‌آموز-محور است.
در روش تدریس فعال دانش‌آموزان اطلاعاتی را که آموخته‌اند، بهتر به خاطر می‌آورند.
در روش تدریس فعال دانش‌آموزان مهارت‌هایی مانند تجزیه و تحلیل، ارزیابی، سخن گفتن، همکاری و مشارکت با سایر همکلاسی‌ها را یاد می‌گیرند. اما در روش تدریس غیر فعال مهارت‌هایی مانند تعریف کردن، توصیف کردن و نوشتن را می‌آموزند.
در تدریس فعال، مسئولیت یادگیری بر عهده دانش‌آموز است اما در تدریس غیر فعال، معلم مسئول یادگیری دانش‌آموزان است.
در یادگیری فعال، معلم نقش هدایت‌گر و تسهیل‌کننده را بر عهده دارد، اما در یادگیری غیر فعال، معلم منبع اصلی دانش محسوب می‌شود.
در یادگیری غیر فعال دانش‌آموزان تنها می‌توانند به یک سؤال مشخص پاسخ دهند اما یادگیری فعال منجر به تولید ایده‌های خلاقانه و افزایش توانایی تجزیه و تحلیل در شاگردان می‌شود.
منابع اصلی دانش در روش تدریس فعال، مشاهده، کار عملی، آزمایش و غیره است. اما در روش تدریس غیر فعال، معلم، کتاب‌ها و منابع آنلاین، منبع دانش هستند.
یادگیری تنها با نشستن در کلاس، گوش دادن به معلم، حفظ کردن، انجام تکالیفِ از پیش تعیین شده و بیان حفظیات اتفاق نمی‌افتد. دانش‌آموزان باید بتوانند در مورد آنچه که آموخته‌اند صحبت کنند، بنویسند، آموخته‌های خود را به تجربیات گذشته مرتبط کرده و آن‌ها را در زندگی روزمره خود به کار بگیرند .
انواع روش تدریس فعال
روش تدریس فعال انواع مختلفی دارد. ما در این قسمت به ۵ نمونه از روش‌های فعال تدریس اشاره کرده‌ایم.
۱. روش تدریس ایفای نقش (Role Playing)
در این روش، یک یا چند دانش‌آموز بر اساس سناریویی که معلم از قبل آماده کرده است، نقش‌هایی را متناسب با علایق خود انتخاب می‌کنند. سپس با نظارت معلم و مشارکت سایر همکلاسی‌ها، موضوع مورد نظر را به صورت نمایش اجرا می‌کنند.
مزایای روش تدریس ایفای نقش
یکی از مزایای روش تدریس ایفای نقش این است که دانش‌آموزان موضوعی را که آموخته‌اند بلافاصله در دنیای واقعی و در موقعیت‌های مختلف به کار می‌گیرند.
موقعیت‌هایی که دانش‌آموزان در آن قرار می‌گیرند، ممکن است ناآشنا، پیچیده، استرس‌زا یا بحث‌برانگیز باشند. همین موضوع باعث می‌شود که احساسات آن‌ها به طور کامل درگیر یادگیری شود. درگیر شدن احساسات منجر به عمیق‌تر و ماندگارتر شدن آموخته‌ها خواهد شد. (Bonwell & Eison, 1991)
همچنین در این روش معلم می‌تواند به سرعت بازخوردهای لازم را در مورد آموخته‌ها یا بدفهمی‌های دانش‌آموزان به دست آورد.
روش تدریس ایفای نقش برای اهداف پیچیده آموزشی مناسب نیست، ضمن این که به دلیل جنبه نمایشی و هنری آن، به عنوان یک روش آموزش جدی تلقی نمی‌شود. همچنین روش ایفای نقش به اجرای درست، صرف وقت کافی و تهیه و تدارکات نیاز داشته و انجام آن وقت‌گیر است (حسن شعبانی، کتاب روش‌ها و فنون تدریس).
مراحل اجرای روش تدریس ایفای نقش
ابتدا باید موضوع نمایش را مشخص کنید و سناریویی را برای آن در نظر بگیرید.
سپس دانش‌آموزانی که قصد شرکت در نمایش را دارند مشخص کرده و برای هر یک و یا توجه به علایق خودشان، نقشی را در نظر بگیرید.
در مرحله بعد، امکانات و وسایل مورد نیاز برای اجرای نمایش را فراهم کنید و از دانش‌آموزان بخواهید با استفاده از این امکانات، صحنه نمایش را طراحی کنند.
پس از طراحی صحنه نمایش، نوبت به اجرای نمایش می‌رسد.
با اتمام نمایش، معلم و سایر دانش‌آموزان نظرات، پیشنهادات و انتقادات خود را مطرح می‌کنند.
بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده در مرحله قبل، دانش‌آموزان مجددا نمایش را اجرا می‌کنند.
در پایان، بحث و ارزشیابی مجدد در رابطه با نمایش دوم صورت می‌گیرد.
در آخرین مرحله از روش تدریس ایفای نقش، معلم باید دانش‌آموزان را به شکلی هدایت کند که بتوانند تجربیات کسب شده را به موقعیت‌های مختلف در زندگی واقعی تعمیم دهند.
بسیاری از دانش‌آموزان حتی تا سال‌ها بعد، نقشی را که در یک نمایش کلاسی به عهده گرفته‌اند به خاطر می‌آورند. این موضوع نشان دهنده تأثیر و اهمیت روش تدریس ایفای نقش به خصوص در دوره ابتدایی است.
۲. روش تدریس بحث گروهی
یکی دیگر از انواع روش تدریس فعال، روش بحث گروهی است. در این روش دانش‌آموزان در مورد موضوع درس، به بحث و گفتگو و تبادل نظر می‌پردازند و عقاید و تجربیات خود را با یکدیگر در میان می‌گذارند.
همان طور که گفتیم، در این روش نیز همانند سایر روش‌های تدریس فعال، معلم نقش هدایت کننده را دارد. بنابراین باید بحث را به گونه‌ای مدیریت کند که به بیراهه کشیده نشود و دانش‌آموزان به اهداف یادگیری مورد نظر دست پیدا کنند.
روش تدریس بحث گروهی در مورد درس‌هایی مانند مطالعات اجتماعی، تاریخ، جغرافیا، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه، اقتصاد و غیره کاملاً مناسب و کاربردی است. همچنین پیشنهاد می‌کنیم از این روش در دوره‌های متوسطه اول و دوم بیشتر استفاده کنید.
مزایای روش بحث گروهی
سهیم شدن دانش‌آموزان در تجربیات یکدیگر
تقویت حس همکاری، اعتماد به نفس و روحیه نقد پذیری
تقویت قدرت مدیریت، رهبری و استدلال
ایجاد فرصت ارزیابی افراد از خود
تهیه کننده و تایید کننده : نیلوفر فضلعلی (معاون آموزشی )