کانی (از یک واژه فارسی به نام کان گرفته شده که در عربی معدن نام دارد)، ماده‌ای طبیعی و جامدی است که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارند و در ترکیب سنگ‌های پوسته زمین یافت می‌شود و دارای فرمول شیمیایی و ساختمان اتمی مشخص است و در صنایع مختلف مانند خمیر دندان‌سازی، ساعت‌سازی و… کاربرد دارد. به زبان ساده اگر بخواهیم کانی را از نگاه شیمی و زمین‌شناسی به‌طور همزمان نگاه کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که تعریف از کانی همانند تعریف همزمان از عنصر و مولکول است، با این تفاوت که کانی نه می‌تواند همیشه از یک عنصر تشکیل شده باشد و نه تعریف ملکول را به‌طور کامل بتواند داشته باشد؛ بلکه کانی کوچک‌ترین جز از یک ماده معدنی هست که به سبب ویژگی‌های منحصر بفردی (منظور ساختار اتمی و نوع ترکیب ملکولی یا شیمیایی) که دارد، باعث متفاوت بودن آن ماده معدنی از دیگر مواد معدنی خواهد شد. به‌طور مثال، اگر خاک رس را در نظر بگیریم کانی‌های تشکیل دهنده آن ( کائولینت ، مونت موریلونیت ، ایلیت ) باعث شده است که رس دارای ویژگی منحصر به فردی باشد که از آن به عنوان رس تلقی شود؛ یعنی اگر از دیگر کانی‌ها در اندازه رس استفاده کنیم (مانند خاک سنگی که به سبب تراش کاری و صیقل دادن سنگ در حد میکرون از دستگاه برش کاری ریخته می‌شود)، هرگز ویژگی کانی رس را آن کانی نخواهد داشت؛ زیرا کانی رس دارای آرایش اتمی و ترکیب شیمیای منحصر به خود است که از آن در علم زمین‌شناسی به عنوان کانی یاد می‌شود.
برخی کانی‌ها از یک عنصر خالص و بسیاری از آنها از دو یا چند عنصر درست شده‌اند. واژه کانی از واژه فارسی کان گرفته شده است که به آن سنگ معدن نیز گفته می‌شود؛ بنابراین، کانی به ماده‌ای گفته می‌شود که به‌طور طبیعی از معدن (کان) به دست می‌آید و معدن بخشی از پوسته زمین است که در آن به اندازه چشم‌گیری کانی یافت می‌شود. موادی مانند شیشه، چینی، آلیاژهای گوناگون که انسان آنها را ساخته است و موادی مانند مروارید، صدف، استخوان، عاج و بسیاری دیگر که جان داران می‌سازند، کانی نیستند.
تنها استثناء از این تعریف گرافیت و زغال سنگ است که در حقیقت منبعی آلی دارند ولی در مسیر تکامل خود دستخوش تغییرات بسیار شده‌اند و در حقیقت به‌طور مستقیم ریشهٔ آلی ندارند.
مسئلهٔ دیگر یخ است که بیشتر زمین شناسان طبق تعریف، آن را کانی می‌دانند. نفت را نیز گروهی از زمین شناسان کانی می‌دانند.
در مورخ4 اسفند ماه 97 روز شنبه سرکار خانم بهشتی دبیر محترم زمین شناسی آموزشگاه دانش آموزان پایه یازدهم تجربی راه یافته به مسابقات آزمایشگاهی بین مدارس امام حسین(علیه السلام) را به آزمایشگاه بردند و آزمایش مربوط به کانی ها را به این عزیزان توضیح دادند و از دانش آموزان خواستند تا آزمایش را انجام دهند و بر کار آنها نظارت کردند.